Wat is amblyopie ?
Amblyopie is een slecht gezichtsvermogen in een oog, ontstaan doordat dit oog zich in de vroege kinderjaren niet normaal heeft kunnen ontwikkelen. In het Nederlands spreekt men van een ‘lui oog’. Wanneer één oog een goed gezichtsvermogen ontwikkelt, terwijl het andere oog dat niet doet, wordt het oog met de slechtere gezichtsscherpte het ‘luie oog’ genoemd. De afwijking komt vrij vaak voor: bij vier op de honderd volwassenen. Meestal is er slechts één van de twee ogen lui, maar een ‘lui oog’ kan ook in zeldzame gevallen dubbelzijdig voorkomen.
Amblyopie kan alleen maar met succes behandeld worden gedurende de vroege kinderjaren en daarom is het heel belangrijk dat deze afwijking vroeg wordt ontdekt. In het algemeen kan worden gesteld dat de ogen van een kind onder de drie jaar tenminste eenmaal moeten worden onderzocht. Wanneer er in de familie sprake is van scheelzien, sterke brillenglazen, ‘luie ogen’ of andere oogheelkundige afwijkingen, dan is het verstandig op nog jongere leeftijd dan drie jaar een oogheelkundig onderzoek te verrichten. In Nederland vormt het onderzoek van de ogen een onderdeel van het PGO (periodiek geneeskundig onderzoek) op het consultatiebureau.
Bij afwijkende bevindingen wordt het oogheelkundig onderzoek herhaald en in twijfelgevallen of bij afwijkingen wordt het kind vervolgens doorverwezen naar een oogarts of een orthoptist.
De ontwikkeling van het normale zien
In de eerste maanden na de geboorte ontwikkelt het gezichtsvermogen van een baby zich snel, onder invloed van alle visuele informatie die hij uit zijn omgeving krijgt. Ook gedurende de vroege kinderjaren is het visuele systeem nog in staat tot verandering. Het gezichtsvermogen blijft zich ontwikkelen wanneer de ogen goed kunnen functioneren. Maar als er sprake is van een stoornis in de ogen ontwikkelt het gezichtsvermogen zich niet normaal, kan het blijven stilstaan of zelfs achteruitgaan. Naar algemeen wordt aangenomen, is de ontwikkeling van het visuele systeem rond het tiende levensjaar voltooid; daarna kunnen er geen verbeteringen meer optreden.
De ontwikkeling van een goed gezichtsvermogen in beide ogen is in de huidige tijd zeer belangrijk. Zo wordt voor verschillende beroepen een goed gezichtsvermogen in beide ogen gevraagd. Nu de mensen steeds ouder worden is het van groot belang voor behoud van zelfredzaamheid dat men twee goede ogen heeft voor het geval er op oudere leeftijd gezichtsverlies in één oog zal optreden tengevolge van een ongeval of een oogafwijking.
De diagnose
De diagnostiek van een ‘lui oog’ kan heel moeilijk zijn. Een kind is zich dikwijls niet bewust dat hij een goed en een slecht oog heeft en als er geen sprake is van duidelijk scheelzien, merken de ouders vaak ook niet dat er sprake is van een ‘lui oog’.
De diagnose amblyopie wordt gesteld door een duidelijk verschil aan te tonen in gezichtsscherpte tussen de twee ogen. Aangezien het bepalen van de exacte gezichtsscherpte op jonge leeftijd moeilijk is, schat de oogarts/orthoptist vaak de gezichtsscherpte door het beoordelen van de volgbewegingen, d.w.z. er wordt gekeken hoe goed een kind een lichtje of een voorwerp volgt met één oog, terwijl het andere oog wordt afgedekt. Als één oog duidelijk minder ziet dan het andere oog, tengevolge van amblyopie, dan is dit bij het onderzoek vaak snel duidelijk door slecht volgen, protesteren, of zelfs huilen van de baby. In dit geval is nader onderzoek zeker noodzakelijk. Bij dit onderzoek wordt na geven van pupilverwijdende druppels de brekingstoestand van de ogen bepaald. Verder wordt de helderheid van het hoornvlies en de lens en de toestand van het netvlies door de oogarts beoordeeld. Door deze druppels kan tijdelijk lichtschuwheid optreden en is het zien soms wat minder. Vanaf de kleuterleeftijd wordt de gezichtsscherpte bepaald met de ‘plaatjeskaart’, en bij nog iets oudere kinderen kunnen symbolen (E-haken of C-ringen) of letters gebruikt worden om de gezichtsscherpte te meten.
De oorzaken en de symptomen
Amblyopie (‘lui oog’) kan worden veroorzaakt door elke situatie die een normaal gebruik van de ogen nadelig beïnvloedt. In het algemeen zijn er drie hoofdoorzaken voor het ontstaan van amblyopie:
1. scheelzien, waarbij de ogen niet op hetzelfde punt staan gericht.
2. een ongelijk brekend vermogen in beide ogen (verschil in brilsterkte).
3. een troebeling van de normaal heldere delen van het oog.
Ad 1: Amblyopie treedt meestal op in combinatie met scheelzien. Het beeld van het afwijkende oog wordt in de hersenen uitgeschakeld om dubbelzien te voorkomen, en op den duur verleert het oog het kijken en wordt daarbij lui of amblyoop. Het kind kijkt steeds met het goede oog.
Ad 2: Amblyopie kan ook optreden wanneer het beeld dat in één oog wordt gevormd onscherp is, tengevolge van een sterkteafwijking van het oog. Dit onscherpe beeld krijgt in de hersenen minder aandacht en wordt min of meer verdrongen. Op den duur kan hierdoor ook een ‘lui oog’ ontstaan. Soms is er aan een dergelijk oog uitwendig niets te zien en dit is dan ook de moeilijkste vorm van amblyopie om op te sporen. Deze vorm van ‘lui oog’ komt alleen maar tot uiting bij een zorgvuldige gezichtsscherpte bepaling.
Ad 3: Een oogziekte waarbij troebeling van media optreedt, zoals bij cataract (staar), kan op jonge leeftijd ook leiden tot amblyopie. In dit geval wordt er door de troebeling geen scherp beeld gevormd, waardoor ook een ‘lui oog’ kan ontstaan. Bij het ontstaan van een ‘lui oog’ speelt ook een zekere erfelijke aanleg een rol. Kinderen uit families waarin veel scheelzien, ‘luie ogen’ of oogsterkteafwijkingen voorkomen, zouden al op jonge leeftijd op het bestaan van een aanleg in deze richting moeten worden onderzocht.
De behandeling
Om een ‘lui oog’ te oefenen moet een kind worden gedwongen dit ‘luie oog’ te gebruiken. In het algemeen wordt dit bereikt door het goede oog af te dekken (occluderen) gedurende een aantal uren per dag en gedurende een bepaalde periode die weken tot maanden kan bedragen.
In het algemeen geldt dat naarmate het kind ouder is en de gezichts-scherpte lager, de occlusie gedurende een langere tijd en een groot deel van de dag noodzakelijk is om een goed effect te bereiken. Bij jongere kinderen kan hetzelfde effect vaak door korter durende occlusie worden teweeggebracht. Dit is het voornaamste argument om al op jonge leeftijd een ‘lui oog’ te behandelen.
Het is heel belangrijk dat men realiseert dat de behandeling van amblyopie eigenlijk pas kan beginnen als de oorzaken die aan het ontstaan van amblyopie ten grondslag liggen uit de weg zijn geruimd. Dus eerst moet een bril worden gegeven om sterkteafwijking te corrigeren of cataract moet worden verwijderd zodat een oog met een goede correctie kan gaan leren kijken. In bepaalde gevallen lukt het niet een lui oog d.m.v. een pleister op het goede oog te behandelen; in zo’n geval worden er soms pupilverwijdende druppels in het goede oog gegeven, zodat dit oog in ieder geval niet voor dichtbij zien kan worden gebruikt. Het kind wordt op deze wijze gedwongen zijn luie oog in ieder geval voor dichtbij te gebruiken. Om dezelfde reden worden soms speciale brillenglazen of contactlenzen voorgeschreven. Voor een succesvolle amblyopie-behandeling zijn de ouders het allerbelangrijkst. Zij moeten ervoor zorgen dat een kind de pleister (ver)draagt en dat de occlusie ook lang genoeg wordt volgehouden. De oogarts en de orthoptist zullen de ouders hierbij zo goed mogelijk ter zijde staan.
In bepaalde gevallen is een kind te oud om nog aan een amblyopiebehandeling te beginnen. In het algemeen wordt aangenomen dat na de leeftijd van ongeveer 10 jaar behandeling van amblyopie niet meer succesvol zal zijn.
